Unutulan Anılar Bilinçdışı Düzeyde Hatırlanabilir

Hafıza, yalnızca aklımızda tuttuğumuz anılardan ibaret değildir. Beynimizde "engram" olarak bilinen, hücrelerin ve bağlantıların oluşturduğu sinirsel izler, yaşanan deneyimlerin biyolojik temsili olarak yer alabilir. Uzun zamandır, bir anı kaybolduğunda ona ait engramın da silindiği düşünülüyordu. Ancak fareler üzerinde gerçekleştirilen araştırmalar, bu izlerin beynin içinde kalmaya devam ettiğini, yalnızca bilinç düzeyine erişilemediğini ortaya koymuştur.
İnsanlarda bu durumun geçerli olup olmadığını belirlemek amacıyla, İsviçre'nin Bern Üniversitesi'nden Tom Willems ve ekibi, 40 denek üzerinde insan yüzleri ve nesnelerden (örneğin gitar ya da zımba) oluşan 96 görsel çiftini sundu. Çalışma, katılımcılara yaklaşık 30 dakika ve 24 saat sonra daha önce gördükleri görsellerin eşleşip eşleşmediği sorusunu yöneltti.
Denekler, hatırladıklarını, emin olmadıklarını ya da tamamen tahminde bulunduklarını belirtme fırsatı buldu. Hatırladığını belirten katılımcılar, eşleşmeleri yüzde 87 oranında doğru tahmin etti. Hatırlamadığını ifade edenler bile yanıtlarının yüzde 50'sini doğru şekilde verdi.

Bilinçdışı Düzeyde Hatırlama Olabilir

Daha dikkat çekici olan ise, emin olmayan katılımcıların 30 dakika sonra yüzde 57, 24 saat sonra ise yüzde 54 oranında doğru yanıt vermesiydi. Bu oranlar, şansa dayalı beklenenden biraz daha yüksek olduğundan, bu kişilerin bilinçdışı olarak bazı bilgileri hatırlıyor olabileceği düşünülmektedir.
Fonksiyonel MR taramaları, "unutmuş" olarak tanımlanan ve doğru tahmin yapan katılımcıların beyinlerinde, anılarını hatırlayanlarla aynı yönde hipokampüs bölgesinde aktivite gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu sonuç, unutulmuş olarak görülen anıların aslında beyinde hala var olduklarını ve tercihleri etkilediklerini göstermektedir.
24 saat sonraki testlerde, hatırladığını belirten kişilerin hipokampüs dışında, neokorteksin ön kısmındaki ön singulat girus bölgesinde de engramların varlığı tespit edilmiştir. Bu durum, anıların hipokampüsten neokortekse taşınmasının, bilinçli hatırlama ile ilişkili olduğu düşüncesini pekiştirmektedir.
Cambridge Üniversitesi'nden Amy Milton, bu bulguların "standart konsolidasyon teorisi" ile tutarlı olduğunu belirtmektedir. Bu teoriye göre, anılar ilkin hipokampüste şekillenir, ardından uyku esnasında pekiştirilerek neokortekste uzun vadeli bellek olarak yerleştirilir.
Milton, çalışmanın temel mesajını şu şekilde özetliyor:

“Bir anının, davranışlarımız üzerinde etki yaratabilmesi için mutlaka bilinçli bir şekilde hatırlanması gerekmiyor.”
Bu durum, priming (önceden etki altına alma) fenomenine benzetilmektedir:

Bilinçsizce karşılaştığımız bir kelime veya görüntü, sonraki davranışlarımızı farkında olmadan şekillendirebilir. Ancak Turk-Browne, primingin beyinde farklı bölgelerde ve daha kısa sürede etkili olduğunu hatırlatmaktadır.
Sonuç olarak, bu çalışma, belleğin yalnızca hatırladıklarımızdan ibaret olmadığını ve "unutulmuş" gibi görünen anıların davranışlarımızı etkilemeye devam ettiğini bilimsel bir çerçevede desteklemektedir.