Merkez Bankası’ndan flaş açıklama: Kartlı harcamalar mı yoksa kart kullanımı mı yükseliyor?

Türkiye Merkez Bankası'ndan Kartlı Harcamalar Üzerine Açıklama

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nın (TCMB) yayımladığı bir blog yazısında, kartla yapılan harcamaların son dönemlerde, özellikle parasal sıkılaşmanın ardından, daha mütevazı bir artış sergileyerek özel tüketimle daha uyumlu hale geldiği vurgulandı. Bu yazı, TCMB Yardımcı Ekonomistleri Ece Taşan Özel, Orhun Özel ve Araştırmacı Tahamuhammet Süleyman tarafından kaleme alındı ve Merkezin Güncesi sayfasında paylaşıldı.
Yazıda, kartla yapılan harcamaların talep dinamiklerini izlemek için önemli bir öncü gösterge niteliği taşıdığı ifade edilerek, "Son yıllarda bu harcamalar hız kazanmaktadır ve özel tüketim harcamalarından ayrışmaktadır. Bu ayrışmada, tüketicilerin nakit yerine kartla ödeme tercihine yönelmesi etkili olmuştur. Bu nedenle, kart harcama verilerini değerlendirirken kart kullanım oranındaki artışın etkisinin arındırılması kritik öneme sahiptir. Arındırıldığında, kartla yapılan harcamaların, özellikle parasal sıkılaşma döneminde, daha hafif bir artış gösterdiği ve özel tüketimle daha örtüşen bir görünüm sergilediği ortaya çıkmaktadır." denildi.
Blog yazısındaki görüşler şöyle aktarıldı:
"Kartla yapılan harcamalar, yüksek frekanslı ve zamanlı bilgi sunma özellikleri dolayısıyla talep koşullarını izlemekte yaygın olarak değerlendirilmektedir. Bu gösterge, Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (GSYH) içindeki özel tüketim kalemi ile 2021 yılına kadar yüksek derecede uyumlu bir seyir izlemiştir. Ancak son yıllarda kartla yapılan harcamaların artışı, özel tüketim seyrinden bağımsız bir ivmelenme göstermiştir. Bu durum, tüketicilerin ödeme tercihlerindeki değişimin yanı sıra, nakit yerine kartlı ödemeye geçişteki artışla da ilişkilidir. Bu çalışmada, uzun süreli bir kartlı harcama oranı serisi oluşturup, kartla gerçekleştirilen harcamalar verisinde ödeme tercihlerini dışlayarak daha doğru bir talep göstergesi elde etmeye çalışıyoruz.
KARTLI HARCAMALARDA HIZLI ARTIŞ
Kartla gerçekleştirilen harcamaların son zamanlarda hızlı bir artış göstermesi dikkat çekiyor. Bu artış, talep dinamiklerinin yanı sıra, geleneksel bir ödeme yöntemi olan nakitten kartla ödemeye geçişin etkisiyle gerçekleşiyor. Güncel çalışmalar, kartla ödeme sıklığının önemli ölçüde arttığını göstermektedir. Bu artışta, dijitalleşme ve temassız ödeme sistemlerinin yaygınlaşması gibi teknolojik gelişimlerin yanı sıra, enflasyonun artarak nakit taşımayı zorlaştırması da önemli faktörler arasında yer alıyor.
ÖDEME ALIŞKANLIKLARINDAKİ DEĞİŞİM
Ödeme alışkanlıklarındaki bu değişim, kartlı harcamalar verilerini kullanarak talebe dair yorumlar yaparken kart kullanımındaki artışı dikkate almamız gerektiğini gösteriyor. Kartla yapılan harcamaları bu değişimden temizlemek amacıyla, kart kullanım oranını zamana bağlı bir seride tahmin etmemiz gerekiyor.
Bu eğilimleri ölçmek için, tüketicilerin toplam harcama düzeylerine ilişkin veri gereksinimimiz mevcut. Bu bağlamda, akaryakıt sektörü bizim için önemli bir referans noktası oluşturuyor. Çünkü bu sektörde hem toplam satış miktarları hem de kart ile yapılan harcama verilerine ulaşabiliyoruz. Kartla yapılan akaryakıt harcamalarını toplam akaryakıt satışlarına oranlayarak sektöre özgü bir kart kullanım oranı hesaplayabiliyoruz. Özellikle 2021 yılı sonrasında bu oranda dikkat çekici bir artış gözlemleniyor. Diğer sektörlerde benzer eğilimler olabileceğini düşündüğümüzde, kartlı harcama verilerini bu tercihlerin zamanla değişiminden arındırarak toplam tüketim harcamalarını daha doğru bir şekilde yansıtan bir göstergeye ulaşmak mümkün hale geliyor.
KARTLI HARCAMALARDAKİ GÜÇLÜ İVMELENME
Kartla gerçekleştirilen harcamaları daha sağlıklı bir talep göstergesi olarak takip edebilmek için, öncelikle hesapladığımız kart kullanım oranından faydalanarak kart tercihine göre düzeltilmiş serileri elde ediyoruz. Ardından, bu serileri fiyat etkilerinden arındırarak reel harcama eğilimlerini daha net bir şekilde izleyebiliyoruz. Bu yöntemle elde ettiğimiz kart kullanım eğilimi düzeltilmiş ve düzeltilmemiş harcama verileri arasında 2021 sonrasında önemli bir ayrışma gözlemleniyor. Kart kullanım oranının belirgin şekilde arttığı bu dönemde kartla yapılan harcamalar güçlü bir ivme kazanıyor. Kart tercihi etkisinden arındırılmış olarak incelendiğinde ise harcamalardaki artışın daha mütevazı olduğu görülüyor. Ayrıca, belirli dönemsel ayrışmalar dışında, bu düzeltilmiş harcama verisinin özel tüketim akışıyla oldukça uyumlu olduğu gözlemleniyor.
Özetle, kartla gerçekleştirilen harcamalar, talep dinamiklerini analiz etmek için değerli bir öncü gösterge olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte, son yıllardaki artışlar, özel tüketim harcamalarından ayrı bir seyir izliyor. Bu ayrışmanın ardında, tüketicilerin nakit alışverişten kartlı ödemeye geçişi yatıyor. Bu nedenle, kartla harcama verileri üzerinden talep koşullarını değerlendirirken kart kullanımındaki artışın etkisinin arındırılması büyük önem taşımaktadır. Bu etki arındırıldığında, kartla yapılan harcamaların son yıllarda, özellikle parasal sıkılaşma sonrasında, daha ılımlı bir artış kaydederek özel tüketimle daha uyumlu bir görünüm sergilediği anlaşılmaktadır.