Kars'taki Tabyalar: Tarihin Sessiz Kahramanları

Türkiye'nin en fazla savaş tabyasına sahip kenti olan Kars'ta, aralarında Kanlı, Gemli, Büyük, Küçük ve Topçuoğlu Tabya gibi yapılar büyük bir öneme sahiptir.

Farklı boyut ve işlevlere sahip bu tabyalar, hem savunma hem de keşif-gözlem amaçlarıyla inşa edilmiştir. Yer altı geçitleri, siperler, topçu mevzileri ve gözetleme kuleleri gibi yapılar, dönemin askeri mimarisini anlamak açısından büyük bir değer taşımaktadır.

Doç. Dr. Muhammet Arslan, ön savunma yapıları olarak adlandırılan tabyaların, dışardan gelen düşmanları şehre girmeden ve kaleye ulaşmadan karşılama amacıyla inşa edildiğini belirtti.

Kars’ın tabya bakımından zengin bir şehir olduğunu ifade eden Arslan, "Anadolu'da özellikle batıda Çanakkale ve Edirne, doğuda ise Erzurum, Kars ve Ardahan gibi şehirlerin tabya mimarisi açısından oldukça zengin olduğunu söyleyebiliriz. Bu coğrafyada, '93 Harbi' olarak bilinen Osmanlı-Rus Savaşları sırasında Rus tehdidini karşılamak amacıyla önemli noktaların, girişlerin ve boğazların kontrolü için, 19. yüzyıldan sonra bu tabyaların inşa edildiğini belirtmek gerekir," dedi.

Peynir Müzesi Olarak Hizmet Veriyor

Arslan, Kars'ta toplam 46 tabya olduğunu, ancak şu an varlığını sürdürenlerin sayısının 25 olduğunu dile getirdi. "Aslında, 25 tabyanın kesinlikle varlığını biliyoruz fakat kaynaklardan öğrendiklerimizi dahil ettiğimizde bu sayının 46’ya ulaştığını söyleyebiliriz. Kars’taki en eski tabya, Dere ya da Süvari Tabyası olarak bilinen ve günümüzde Peynir Müzesi olarak hizmet veren yapıdır. 1750’li yıllarda inşa edilen bu tabya, İran’dan gelebilecek saldırılara karşı korunmak amacıyla yapılmıştır. Son yıllarda burası interaktif bir Peynir Müzesi'ne dönüştürülmüş ve yerli ile yabancı ziyaretçilere açılmıştır," şeklinde konuştu.

Tabyaların hikayeleri ve mimarileri hakkında değerlendirmelerde bulunan Arslan, "Erken dönem mimarisi açısından önemli bir diğer tabyamız Kanlı Tabya’dır. Günümüzde Kafkas Cephesi Harp Tarihi Müzesi olarak faaliyette olan bu tabya, 19. yüzyılın başlarında Rus saldırılarına karşı koymak için yapılmış ve 1828 yılındaki bir gece baskınında içindeki askerlerin tamamının şehit olması nedeniyle 'Kanlı Tabya' adını almıştır," ifadesini kullandı.

Arslan, şu bilgileri ekledi: "Tabyalar, ana karargah binası ve etrafındaki hendekler ile toprak tahkimatlarından oluşmaktadır. Yer altında inşa edilen tahkimatlar, karargahlar ve koğuşlar da mevcut. Genel hatlarıyla hilal şeklinde, dikdörtgen planlı bir yapılandırmaya sahiptirler. Ayrıca Kars’ın Ardahan çıkışında önemli iki tepeyi kontrol eden Karadağ ve Arap tabyaları da, dönem mimarisi açısından dikkat çeken eserlerdir."