İran'ın Nükleer Kalbi: Fordo Tesisinin Stratejik Önemi Nedir?

FORDO NÜKLEER TESİSİ: İSRAİL İÇİN STRATEJİK BİR HEDEF

İran'daki Fordo nükleer tesisi, son günlerde uluslararası basının gündemini meşgul etmeye devam ediyor. Bunun başlıca nedeni, bu tesisin İran'ın nükleer programındaki kritik önemi ve ABD desteği olmadan İsrail'in bu tesisi etkisiz hale getirmesinin oldukça zor olmasıdır.

Peki, Fordo'nun önemi nedir? İsrail, bu tesisi yok edebilmek için neden Washington'un yardımına ihtiyaç duymaktadır?

YERALTINDA STRATEJİK YAPILAR

Fordo, adeta bir kaleyi andıran bir yapıyla bir dağın içine inşa edilmiştir. İran'ın nükleer programının kalbi olarak gösterilen Fordo, ülkenin iki nükleer zenginleştirme tesisinden biridir. Bu tesis, Kum kentine 32 kilometre, Tahran'a ise 161 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. Dağların içine gizlenmiş olan bu tesisteki en önemli yapılar yer altındadır. İran'ın en gelişmiş santrifüjleri de burada yer almaktadır. Fordo'nun varlığı, 2009 yılında Batılı ülkelerin istihbarat çalışmaları sayesinde keşfedilmiş ve bu tesise dair iddialar, İran'ın nükleer programının barışçıl olmadığını öne süren belirtiler olarak değerlendirilmiştir. Ancak İran, bu iddiaları kesin bir dille reddetmiştir.

URANYUM ZENGİNLEŞTİRMENİN İLK ADIMLARI 14 YIL ÖNCE ATILDI

Fordo'da ilk uranyum zenginleştirme faaliyetlerine 2011 yılında başlanmıştır. İranlı yetkililer, uranyumun tıbbi amaçlarla kullanılmak üzere yüzde 20 oranında zenginleştirileceğini belirtmiştir. 2015'te İran, Batılı ülkelerle yaptığı nükleer anlaşma çerçevesinde Fordo'da zenginleştirme faaliyetlerini 15 yıl boyunca durdurmayı kabul etmiştir. Bu anlaşma ile İran'ın zenginleştirilmiş uranyum miktarı, yüzde 3,67 ile sınırlı tutulmuş, bu oranın nükleer silah üretimi için gereken yüzde 90'ın oldukça altında olduğu vurgulanmıştır. Batılı ülkeler de bunun karşılığında İran'a yönelik ambargoları kaldırmaya başlamıştır.

TRUMP DÖNEMİNDEKİ ANLAŞMADAN ÇEKİLME, ZENGİNLEŞTİRMEYE YENİDEN BAŞLADI

2018 yılında Donald Trump'ın talimatıyla ABD, anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmiştir. Bu durum İran'ın nükleer programını yeniden hızlandırmasına neden olmuştur. Fordo'da uranyum zenginleştirme faaliyetlerine tekrar başlandığı bildirilmiştir. Mart 2023'te Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), Fordo'da yüzde 83,7 oranında zenginleştirilmiş uranyum tespit ettiğini duyurmuştur. Bu durum, nükleer silah yapımında gerekli olan yüzde 90 oranına çok yaklaşmış olduğu belirtilmiştir. Bu gelişme ise Fordo'nun İran'ın nükleer programındaki önemini bir kez daha gözler önüne sermiştir.

SIĞINAK DELEN BOMBA İHTİYACI

Granit dağın içinde çok katmanlı bir yapıyla inşa edilen Fordo, son günlerde İsrail'in gerçekleştirileceği saldırılarda ne ölçüde zarar göreceği tartışmalarıyla gündeme gelmiştir. Fordo'nun, ancak sığınak delen bombalarla hedef alınabileceği bilgisi öne çıkmaktadır. Bu nitelikte bir bomba ve bunun taşınabileceği bir uçak, şu an için yalnızca ABD'de bulunmaktadır.

ABD ordusuna ait GBU-57 isimli sığınak delici bombanın, Fordo'yu vurma kapasitesine sahip olduğu ifade edilmektedir. MOP olarak da bilinen bu bomba, 6 metre uzunluğunda ve 14 bin kilogram ağırlığındadır. 2 bin 400 kilogramlık savaş başlığına sahip olan bu bombanın, 61 metreye kadar betonu delme yeteneği bulunmaktadır. Ancak bu bomba, yalnızca B-2 bombardıman uçakları tarafından taşınabilmektedir. Boyutları ve ağırlığı nedeniyle bir uçakta maksimum iki GBU-57 tipi bomba taşınabilmektedir. İsrail'in Fordo'ya zarar vermeyi amaçladığı ancak gerekli askeri kapasiteden yoksun olduğu belirtilirken, ABD'nin bu konuda tam tersi bir konumda olduğu vurgulanmaktadır.

İSRAİL’İN GÜÇLÜKLERİ VE AYAĞA KALKMA SEÇENEKLERİ

Beyaz Saray'ın eski Ortadoğu Özel Temsilcisi Brett McGurk, daha önce "Fordo'ya zarar veremezseniz, İran'ın nükleer silah elde etmesine engel olmuş sayılmazsınız" açıklamasında bulunmuştu. Ayrıca, ABD desteği olmadan İsrail'in Fordo tesisini hedef alabileceği de iddia edilmektedir. Konvansiyonel silahlarla yapılacak saldırıların Fordo'ya zarar verebileceği öngörülmektedir. Diğer bir alternatif ise İsrail ordusunun özel birliklerini sahaya indirerek Fordo'yu içten hedef almasıdır. Ancak yine de Fordo etkisiz hale gelse bile, bu durumun İran'ın nükleer hedeflerinin sonu olmayacağı düşünülmektedir. İran'ın Natanz yakınlarında inşa ettiği yeni nükleer tesisin Fordo'dan çok daha korunaklı olduğu ifade edilmektedir. Fordo'daki iki giriş tüneline karşılık, yeni tesisin dört tünel girişi bulunması, olası bir saldırıda tesis girişlerinin kapatılmasını zorlaştırdığı yönündeki endişeleri artırmaktadır.