SNR 0509-67.5: Uzayda Çift Patlama Gerçeği

SNR 0509-67.5 adı verilen bu kalıntı, Dünya'dan yaklaşık 160 bin ışık yılı uzaklıkta yer alıyor ve 23 ışık yılı genişliğinde dev bir parlayan küre şeklinde uzayda dikkat çekiyor. Bu keşif, yıldızların yaşam döngüsüne dair mevcut bilgileri köklü bir şekilde değiştirecek nitelikte: Astronomlar, ilk defa bir yıldızın çift patlama geçirdiğine dair doğrudan kanıt elde etti.

BEKLENEN SINIRI GEÇMEDEN YOK OLDU

Patlayan yıldız, bir zamanlar Güneş kadar kütleye sahip ama Dünya kadar küçük boyutlu bir beyaz cüceydi. Geleneksel teorilere göre, beyaz cücelerin Type Ia süpernovaya dönüşmeden önce "Chandrasekhar sınırı" olarak adlandırılan 1.4 Güneş kütlesine ulaşması gerektiği kabul edilmektedir. Ancak yeni bulgular, SNR 0509’daki yıldızın bu kritik kütleye ulaşmadan yok olduğunu gösteriyor.
Araştırmayı yürüten Avustralya'daki Yeni Güney Galler Üniversitesi'nden Priyam Das, bu yıldızın yüzeyinde bulunduğu ince helyum tabakasının küçük bir patlama ile tetiklenerek, karbon-oksijen çekirdeğinde ikinci bir büyük patlamanın meydana gelmesine yol açtığını belirtiyor. Bu zincirleme tepkime, yıldız henüz bir Güneş kütlesi civarındayken onu tamamen parçaladı.

TEK PATLAMALI HALKADA GÖRÜLMEYEN BELİRTİLER

Bilim insanları, Avrupa Güney Gözlemevi’ne (ESO) bağlı Çok Birimli Spektroskopik Keşif Aracı (MUSE) aracılığıyla bu gizemi çözmeyi başardı. MUSE, yıldız kalıntısındaki ışığı piksel piksel analiz ederek kimyasal yapısını belirledi. Elde edilen veriler, ortaya çıkan çift kalsiyum halkası ve aradaki sülfür halkasının tam bir çift patlama işareti olduğunu gösterdi. Tek bir patlamada veya iki yıldızın çarpışması durumunda böyle düzenli halkaların gözlemlenmesi mümkün değil.
Araştırmacılara göre bu bulgular, beyaz cücelerin Chandrasekhar sınırına ulaşmadan da patlayabileceğini açıkça ortaya koyuyor. Bu durum, evrenin genişleme hızını ölçmekte kullanılan Type Ia süpernovaların "standart mum" olarak kabulüne dair hesaplamalara yeni bir düzen getirecektir. Zira çift patlamalar, yıldızın yayımladığı enerji, madde miktarı ve element karışımı açısından farklılık göstermektedir.

YILDIZ VE GEZEGENLERİN KİMYASAL TARİFİNİ ETKİLİYOR

Bu patlamalar, evrendeki demirin yarısından fazlasını ve Dünya'daki demir ile kalsiyumu üreten başlıca kaynaklardan biridir. Alt kütleli bu tür patlamalar, element karışımını çeşitlendirerek yeni yıldız ve gezegenlerin kimyasal tariflerini de etkiliyor.
Araştırmacılar, şimdi benzer kalıntıların peşine düştü. Büyük Macellan Bulutu ve Samanyolu'nda, MUSE gibi gelişmiş cihazlarla incelenebilecek başka genç Type Ia kalıntılarının bulunduğu düşünülüyor. Yeni teleskoplarla daha fazla çift halka keşfedilirse, bu nadir patlamaların aslında ne kadar yaygın olduğu anlaşılacak.
On yıllardır teorik olarak tartışılan ince helyum tabakasının patlamalarının gerçekten bir yıldızı yok edebileceği sorusu, böylece doğrudan kanıtlanmış oldu. Zaman, sabır ve keskin gözlem yeteneği, yıldız patlamalarıyla ilgili bilgileri yeniden gözden geçirmeye hazırlanmaktadır.