Cumhuriyetimizin İlanı ve Tarihi Süreci

Takvimler 29 Ekim 1923'ü gösterdiğinde, Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün liderliğinde Türkiye, Cumhuriyet'in ilanı ile birlikte önemli bir inkılap dönemine adım attı. Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu olan Büyük Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk'ün en büyük devrimi olarak kabul edilen Cumhuriyet, 102 yıl önce kamuoyunda büyük bir coşkuyla karşılandı.

CUMHURİYETE GİDEN SÜREÇ

Osmanlı İmparatorluğu, 1876 yılına kadar mutlak monarşi, 1876-1878 ve 1908-1918 yılları arasında ise meşruti monarşi ile yönetilmekteydi. I. Dünya Savaşı'ndaki yenilgi sonrasında Anadolu, işgale uğradı. Bu sırada halk, Mustafa Kemal Paşa'nın önderliğinde verdiği Millî Mücadele ile karşı koydu ve Ekim 1922’de millî güçler zafer kazandı.

Bu aşamada, 23 Nisan 1920'de Ankara'da "Büyük Millet Meclisi" adıyla toplanan halk temsilcileri, 20 Ocak 1921 tarihinde Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nu kabul ederek egemenliğin Türk ulusuna ait olduğunu beyan etti ve 1 Kasım 1922'de saltanatı ortadan kaldırdı. Ülke, meclis hükûmeti tarafından yönetilmekteydi.

CUMHURİYET KELİMESİ İLK KEZ 20 TEMMUZ'DA TELAFFUZ EDİLDİ

27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyeti'nin istifası ve yerine yeni bir kabine kurulamazken, Mustafa Kemal Paşa, Türkiye’nin yönetim biçiminin Cumhuriyet olması için İsmet İnönü ile beraber bir yasa değişikliği tasarısı hazırlayıp 29 Ekim 1923'te Meclis'e sundu. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet kelimesini ilk kez 20 Temmuz 1919'da Erzurum'da ifade etti. Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda yapılan değişikliklerle Cumhuriyet, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından ilan edilmiştir.

KANUNLAR ARKA ARKAYA GELDİ

Erzurum Kongresi vesilesiyle Milli Mücadele'ye katılan Türk devlet adamı ve Vali Mahzar Müfit Kansu'nun hükümet biçiminin ne olacağına dair sorusu üzerine Mustafa Kemal Paşa, "Açıkça söylemek gerekirse, şekli hükümet zamanla Cumhuriyet olacaktır." yanıtını verdi.

Atatürk, inkılaplardan önce ülkenin koşullarını hazırladı ve sonrasında toplumsal ve siyasal alanda yenilikler yapıldı. Cumhuriyet’in ilanında bu yöntem benimsendi. Milli Mücadele'nin başında milli irade, milli hakimiyet vurgusu yapıldı ve çalışmalar bu ilkeler çerçevesinde yürütüldü. Türkiye Büyük Millet Meclisi toplandı ve kanunlar arka arkaya kabul edildi.

101 PARE İLE DUYURULDU

Meclis toplandıktan sonra Cumhuriyet, uygun şartlar oluşmadan duyurulmadı. Ancak ortam elverişli hale geldikten sonra kamuoyunda tartışılmaya başlandı. 29 Ekim 1923'te Meclis'te uzun süren görüşmelerin ardından Cumhuriyet ilan edildi. Ankara’da "Yaşasın Cumhuriyet" sesleriyle 101 pare top atılarak Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanı basına duyuruldu.

BAYRAM OLARAK İLAN EDİLMESİ

Cumhuriyet'in ilanı sırasında 29 Ekim günü henüz bayram olarak ilan edilmemişti ve kutlamalarla ilgili bir düzenleme yapılmamıştı; halk, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim gününde kutlamaları kendiliğinden organize etti. Ertesi yıl, 26 Ekim 1924 tarihli 986 numaralı kararname ile Cumhuriyet'in ilanının 101 pare top atılarak özel bir programla kutlanması karara bağlandı. 1924'te yapılan kutlamalar, ilerleyen yıllarda yapılacak Cumhuriyet Bayramı kutlamalarının temellerini oluşturdu.

2 Şubat 1925'te Hariciye Vekaleti tarafından düzenlenen bir yasa teklifinde 29 Ekim'in bayram olması önerildi. Bu teklif, Meclis Anayasa Komisyonu tarafından değerlendirildi ve 18 Nisan'da karara bağlandı. 19 Nisan'da ise teklif, Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından kabul edildi. "Cumhuriyetin İlanına Müsadif 29 Teşrinievvel Gününün Milli Bayram Addi Hakkında Kanun" ile 29 Ekim, Cumhuriyet Bayramı olarak resmi bir bayram olarak kutlanmaya başlandı.