Avrupa'da Nadir Rus Edebiyatı Eserlerine Yönelik Soygunlar

2022 ile 2023 yılları arasında Avrupa’daki büyük kütüphanelerden yaklaşık 170 nadir Rus edebiyat eserinin çalındığı bildirildi. Bu eserler arasında Aleksandr Puşkin ve Nikolay Gogol’ün ilk baskıları da yer alıyor.
Soruşturma yetkilileri, bu olayları son yılların "en geniş kapsamlı kültürel soygun operasyonlarından biri" olarak nitelendiriyor.
Polonya, Fransa, Almanya, İsviçre, Finlandiya ve Baltık ülkelerindeki kütüphaneleri hedef alan bu soygunlar, faillerin Rusya'nın kültürel mirasını "geri alma" iddiasıyla hareket eden devlet destekli bir ağın parçası olup olmadığı konusunu gündeme getirdi.

VARŞOVA'DAKİ SOYGUN ŞEBEKEYİ ORTAYA ÇIKARDI

İngiliz The Guardian gazetesinin yaptığı araştırmaya göre, süreç 16 Ekim 2023’te Varşova Üniversitesi Kütüphanesi’nde yaşanan bir olayla gün yüzüne çıktı.
"Sylvena Hildegard" ve "Marko Oravec" sahte isimlerini kullanan iki şahıs, 19. yüzyıla ait Rus edebiyatı koleksiyonunda sipariş ettikleri eserleri inceledikten sonra kayıplara karıştılar.
Kütüphane personeli, masada bulunan sekiz kitaptan beşinin, Puşkin'in "Haydut Kardeşler" adlı eserinin de içinde olduğu kitapların çalındığını tespit etti.
Ayrıca yapılan incelemelerde, aynı koleksiyondan daha önce 74 eserin de çalındığı ve yerlerine "yüksek kaliteli kopyaların" bırakıldığı anlaşılmıştır.
Kütüphaneye destek veren eski diplomat Hieronim Grala, durumu "Bu, mücevherlerin kalbini sökmek gibiydi" şeklinde tanımladı.
Soruşturmayı yürüten savcı Bartosz Jandy, bu koleksiyonun "Polonya'nın Rus yönetimi dönemlerinde şekillendiğini ve ulusal mirasın bir parçası olduğunu" vurguladı.

AVRUPA'DA BENZER SOYGUN YÖNTEMLERİ

Varşova'daki olay, Letonya, Estonya, Litvanya, Finlandiya, Çekya, Fransa, İsviçre ve Almanya'daki benzer soygunları içeren bir zincirin parçasıydı.
Estonya'nın güney bölgesi savcısı Laura Bellen, Guardian'a yaptığı açıklamada "Kapsam ve yöntemler açısından bugüne kadar böyle bir durumla karşılaşmadık" sözlerine yer verdi.
Şüpheliler, tüm olaylarda sahte kimliklerle kütüphanelere girip nadir Rus eserlerini talep ediyor, ardından orijinal eserleri gizleyerek yerlerine kopyalarını bırakıyorlardı.
Aralık 2022’de Letonya polisi, Riga Ulusal Kütüphanesi’nden çalınan eserlerde DNA’sı bulunan 46 yaşındaki Gürcü antikacı Beka Tsirekidze'yi yakaladı.
Daha sonra Estonya’da mahkûm edilen Tsirekidze, kimden talimat aldığını açıklamayı reddetti.
Savcı Bellen, "Muhtemelen bu soygunları yaptıran başka bir güç vardı" ifadesini kullandı ancak devlet bağlantısına dair herhangi bir somut kanıt bulamadıklarını aktardı.

AB GENELİNDE ORTAK SORUŞTURMA

Geçtiğimiz yıl mart ayında Avrupa Adli İşbirliği Birimi (Eurojust); Fransa, Litvanya, Polonya ve İsviçre'nin dahil olduğu ortak bir soruşturma ekibi oluşturdu.
Gürcistan da sürece operasyon ortağı olarak katıldı. Soygunların Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin ardından iki ay içinde başlaması, Kremlin'in "Rus kültürel mirasını geri getirme" girişimi olabileceği yönündeki endişeleri artırdı.
Polonyalı savcı Jandy, gazeteye verdiği demeçte "Bir grup hırsızın devlet desteği olmadan böyle bir faaliyete girişmesi imkânsız" değerlendirmesini yaptı.

PÜSKİN'İN HEDEF ALINMA SEBEBİ

Çalınan eserler arasında mutlaka bir Aleksandr Puşkin kitabının bulunduğu bilgisi verildi.
Rus edebiyatının önemli isimlerinden biri olan Puşkin, Devlet Başkanı Vladimir Putin döneminde yeniden "ulusal gurur" sembolü olarak ön plana çıkarılmakta.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov'un Kasım 2022'de Puşkin’in "Rusya’ya İftira Edenlere" adlı şiirini okuması, bu durumu pekiştiriyor.
Ukraynalı yazar Oleksandr Mıked, "Dünya hâlâ Rusya’nın büyük kültürel mirasına romantik bir bağlılık duyuyor, bu da Rusya’ya işler yaptığı suçlarla ilgili af dileme imtiyazı sağlıyor" sözleriyle durumu değerlendirdi.

SORUŞTURMANIN GELİŞMELERİ

Kasım 2023'te Gürcü şüpheli Mihail Zamtaradze'nin Brüksel’de yakalanmasının ardından soruşturma hızlı bir gelişme gösterdi.
Yakalananlar arasında Varşova’da "Sylvena Hildegard" takma adını kullanan 23 yaşındaki Ana Gogoladze de bulunuyordu.
Gogoladze, eşiyle birlikte Varşova’da beş kitap çaldıklarını ve Viyana’daki bir bağlantıya teslim ettiklerini ifade etti.
Ancak daha sonra bu kitapların da sahte olduğunu öğrenmiş ve rakip hırsızlar tarafından kandırıldıklarını belirtmiştir. Bu tanıklık, en az iki Gürcü grubun aynı eserleri çaldığını ortaya koydu.
Bunun yanı sıra, bu yıl nisan ayında Vilnius’ta yargılanan Zamtaradze'nin, yedi ülkeye yayılan hırsızlıklarla bağlantılı olduğu GPS kayıtlarıyla kanıtlandı.
Litvanyalı hâkimler, Zamtaradze’nin "rollerin paylaşıldığı organize bir grubun üyesi" olduğu sonucuna vardı.

DELİLLER RUS ALICILARA ULAŞIYOR

Zamtaradze sorgusunda, kendisini "Maksim" adlı bir Rus nadir kitap tüccarının görevlendirdiğini ve ödemeleri kripto para ile aldığını belirtti.
Soruşturmacılar, bu ismin Moskova'daki Staraya Kniga (Eski Kitap) adlı sahafın yöneticisi Maksim Tsipris olabileceği üzerinde duruyor. Tsipris ise bu iddialara ilişkin yorum yapmadı.
Ayrıca, Varşova Üniversitesi Kütüphanesi damgasını taşıyan bazı Puşkin baskılarının satışa sunulduğu bildirilen Litfund adlı Rus müzayede evine de dikkat çekilmektedir.
Kurumun başındaki Sergey Burmistrov, bu iddiaları yalanladı.
Rusya’daki kurumların soruşturmada işbirliği yapmaması, Avrupa’daki devlet bağlantısı endişelerini artırıyor.
Savcı Jandy, "Kitapların geri alınması Rusya’nın yardımı olmadan mümkün değil. Ancak fiilen savaş hâlindeyken bu imkânsız" ifadesini kullandı.
Değeri 3 milyon doları aşan yaklaşık 170 eserden hiçbiri şu ana kadar bulunamadı.