Anılarımız Yalan Söyleyebilir: Beynimiz Her Seferinde Farklı Hatırlıyor!

Hafıza Üzerine Yeni Bulgular: Fare Deneyi ile Anılardaki Değişim Anlaşıldı

Fareler üzerinde gerçekleştirilen yeni bir çalışma, hafızanın işleyişine dair çarpıcı bulgular sunuyor.

Deney, anıların zaman içerisinde beyinde farklı nöron grupları tarafından taşındığını ve böylece değişim gösterdiğini ortaya koydu.

Sinirbilim uzmanları, çevremizdeki mekan ve özelliklere dair anıların belirli "mekan hücreleri" aracılığıyla depolandığını düşünüyordu. Bu hücreler, beynin hafıza açısından kritik bir bölgesi olan hipokampüste bulunuyor ve memelilerin belirli bir ortama, örneğin evinin giriş kapısına veya yürüyüş parkurundaki bir şelaleye adım atmasıyla etkinleşiyor.

2010'LARDAKİ SORGULAMA

Bu, 1960'lardan beri geçerliliğini koruyan bir teoriydi; ancak ABD'nin Northwestern Üniversitesi'nden Profesör Daniel Dobeck'in belirttiğine göre, 2010'larda bu görüş sorgulanmaya başlandı.

2013 yılında yayımlanan bir çalışma, beynin mekânsal temsillerinin bilim insanlarının düşündüğü kadar istikrarlı olmadığını gösterdi. Fareler labirente her geri döndüğünde bazı hücreler sürekli aktif olsa da, aktif nöron gruplarının zamanla değiştiği belirlendi. Bu duruma "hipokampal temsil kayması" deniyor.

O dönemde birçok bilim insanı, görülen farklılıkların dışsal etmenlerden (örneğin, farklı kokular, sesler veya farelerin labirentteki hareket hızları) kaynaklandığını düşündüler. Bu varsayımları daha net bir şekilde incelemek amacıyla Dobeck ve ekibi, sanal gerçeklik ortamında bir deney tasarladı ve sonuçları Nature dergisinde yayımlandı.

DENEYİN YAPILIŞI

Fareler, video oyun kumandası gibi işlev gören bir koşu bandında yürüdüler. Etrafta, sabit bir sanal labirenti simüle eden ekranlar yer aldı. Dışsal değişkenleri ortadan kaldırmak amacıyla her gösterimde belirli bir koku sunmak için bir koni kullanıldı ve akustik ortamın dengelenmesi için "beyaz gürültü" sesi verildi. Ayrıca sinir hücrelerinin aktive olduğunda floresan ışık yaymalarını sağlayan tekniklerle hipokampal hücrelerin gerçek zamanlı aktiviteleri izlendi.

ARAŞTIRMADA GÖRÜLEN SONUÇLAR

Mükemmel bir şekilde kontrol edilen deney şartlarına rağmen, çoğu sinirsel temsil zamanla değişmeye devam etti. Kaydedilen hücrelerin yalnızca %5-10'u "geleneksel" konum hücreleri gibi davranarak her seferinde tutarlı bir şekilde aktive oldular. Bu kararlı hücrelerin, aynı zamanda en çok uyarılabilir olan hücreler olduğu ve bu durumun hangi hücrelerin anıları sabit tuttuğunu belirleyebileceği düşünülüyor. Araştırmacılar, bu "kayma" durumunun beynin benzer deneyimleri ayırt etmesine ve böylelikle onları ayrı ayrı hatırlamamıza yardımcı olduğunu öne sürüyor. Başka bir deyişle, aynı mekâna (iş, okul, park) tekrar tekrar gitseniz bile hafızanızda farklı ziyaretleri ayrı tutabilirsiniz. Yani, bu kaymanın beynin zaman akışını izleme yolu olabileceği ifade ediliyor.

EN İSTİKRARLI ANILAR VE YAŞLANMA

Deneyin verilerine göre, en istikrarlı anıların, yüksek uyarılabilirliği koruyan hücrelerle ilişkilendirilebileceği dile getirildi. Ayrıca şu nokta vurgulandı: "Beyin yaşlandıkça hipokampal hücreler daha az uyarılabilir hale gelir; bu durum belki de yaşlanmayla birlikte hafızanın gerilemesini kısmen açıklıyor. Araştırmacılar, bu uyarılabilirliği artırabilir veya koruyabilirsek, hafızayı daha iyi durumda tutabileceğimizi öne sürüyor, ancak bunun için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir."